Thiên tai, với tần suất và cường độ ngày càng gia tăng do biến đổi khí hậu, đang gây ra những thiệt hại và hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội và môi trường trên phạm vi toàn cầu. Đánh giá hậu quả thiên tai là một nhiệm vụ cấp bách và phức tạp, đòi hỏi thông tin chính xác, cập nhật về quy mô và mức độ trên một không gian rộng lớn. Việc theo dõi và đánh giá chính xác, kịp thời các hậu quả này là yếu tố then chốt để phục vụ công tác cứu trợ, tái thiết và hoạch định chính sách ứng phó.
Phương pháp truyền thống thường gặp nhiều hạn chế về thời gian, chi phí và khả năng tiếp cận các khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bài viết này tập trung vào việc khai thác khả năng vượt trội của viễn thám và công cụ GIS (Geographic Information Systems – Hệ thống thông tin địa lý) để xây dựng một quy trình theo dõi nhanh và đánh giá hậu quả thiên tai một cách hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực ứng phó và giảm thiểu rủi ro.
Đường đi của bão Wipha (trên). Xác định khu vực ngập lụt tại khu vực ven biển của thành phố Hải Phòng (màu xanh lam) (dưới). Nguồn: Nền tảng địa không gian Geohub
Xác định giới hạn khu vực xảy ra ngập lụt tại khu vực vùng núi Nghệ An bằng cách chồng đè kết quả xác định nước mặt trên dữ liệu mặt nước thường xuyên (xanh)
Tất cả quy trình xử lý và phân tích thông tin trên được triển khai trên nền tảng địa không gian thông minh GEOHUB – một hệ thống được phát triển bởi Công ty Công nghệ Sao Vega, đơn vị công nghệ cao tiên phong trong lĩnh vực ứng dụng dữ liệu không gian tại Việt Nam. GEOHUB tích hợp nhiều nguồn dữ liệu và công nghệ như viễn thám, GIS, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) để cung cấp cái nhìn toàn diện, kịp thời cho các hoạt động giám sát và ứng phó thiên tai.
Ngay tại thời điểm xảy ra bão, các thông tin liên quan sẽ được thu thập, phân tích, xử lý và tổng hợp một cách nhanh chóng, sau đó được tích hợp chung vào một nền tảng địa không gian để đưa ra cái nhìn toàn cảnh của khu vực ảnh hưởng bởi bão. Đặc biệt, các thông tin về đường đi của bão như thời gian, tọa độ, tốc độ gió, áp suất,…, được tích hợp từ nguồn dữ liệu của Cơ quan Khí quyển và Đại dương Hoa Kỳ (NOAA). Dựa trên thông tin về đường đi, tốc độ của bão và dự báo của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia để có kế hoạch đặt ảnh viễn thám. Trong trường hợp này, ảnh SAR là lựa chọn tốt nhất do không bị ảnh hưởng bởi yếu tố thời tiết. Ảnh SAR sẽ được dùng để chiết xuất thông tin ngập lụt và lớp phủ, từ đó xác định được các đối tượng bị ảnh hưởng trong vùng ngập lụt và đánh giá được mức độ thiệt hại.
Toàn bộ quy trình thu nhận, xử lý và phân tích dữ liệu ảnh SAR phục vụ theo dõi thiên tai đều được GEOHUB tự động hóa, giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và nguồn lực cho các cơ quan chức năng. Đây cũng là điểm nổi bật của GEOHUB so với các hệ thống theo dõi rời rạc, thủ công trước đây.
Lớp thông tin ngập lụt gây ra bởi bão Yagi, chiết tách từ ảnh SAR ngày 10/9/2024. Nguồn: Nền tảng địa không gian Geohub
Quá trình phân tích thông tin không chỉ sử dụng kết quả chiết tách các lớp dữ liệu từ ảnh viễn thám, mà còn sử dụng số liệu báo cáo thực tế từ các đơn vị quản lý nhà nước chính thống của trung ương và địa phương. Do đó, kết quả phân tích mang tính chính xác và thời sự, điều này rất cần thiết trong việc hỗ trợ kịp thời cho các nhà quản lý để lên phương án ứng phó sự cố, cứu hộ cứu nạn cũng như khắc phục hậu quả sau cơn bão. Một báo cáo nhanh (smart report) được hình thành, mang đến bức tranh tổng thể trong suốt quá trình bão xảy ra cho đến khi kết thúc, cung cấp thông tin cho quản lý nhà nước cũng như doanh nghiệp. Tất cả các thông tin này đều được quản lý trên nền tảng địa không gian
Đặc biệt, GEOHUB cho phép tự động sinh báo cáo nhanh (smart report) với nội dung trực quan hóa theo khu vực, mức độ ảnh hưởng và các đối tượng bị tác động – phục vụ hiệu quả cho công tác điều phối, cứu hộ và lập kế hoạch khắc phục hậu quả.
Báo cáo thống kê thiệt hại do bão Yagi gây ra tại Hải Phòng tháng 9/2024. Nguồn: Nền tảng địa không gian Geohub
Nền tảng này không chỉ hoạt động theo hướng cung cấp thông tin một chiều, mà bất kỳ ai sử dụng cũng có thể tương tác bằng cách cung cấp thông tin dưới dạng hình ảnh, video về vị trí mà chính mình đang ở bị ảnh hưởng do bão.
Chính tính năng tương tác cộng đồng là một điểm nổi bật của GEOHUB, giúp người dân trở thành “mắt xích dữ liệu” trong toàn bộ quy trình theo dõi thiên tai, từ đó nâng cao tính chính xác và thời gian phản ứng của hệ thống.
Hình ảnh trực tiếp sau bão tại Chợ đầu mối Cát Bà được tích hợp lên nền tảng địa không gian
Công nghệ địa không gian ngày càng đã trở thành một công cụ hữu ích, nhanh chóng và tiện lợi, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi số gần đây. Sản phẩm cuối cùng đã giúp đơn giản hóa cho việc khai thác sử dụng, rút ngắn khoảng cách sử dụng công nghệ cao và phổ biến rộng rãi hơn tới người dùng. Bài viết đã chứng minh rằng việc ứng dụng đồng bộ công nghệ viễn thám và GIS mang lại lợi ích to lớn trong việc giám sát, phân tích và đánh giá toàn diện các tác động của thiên tai. Từ việc lập bản đồ thiệt hại tức thời đến việc theo dõi quá trình phục hồi, những công cụ này đã cung cấp thông tin cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách. Trong tương lai, việc khai thác sâu hơn trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) kết hợp với viễn thám và GIS sẽ mở ra những kỷ nguyên mới trong quản lý rủi ro thiên tai, hướng tới một xã hội kiên cường và an toàn hơn trước những thách thức của biến đổi khí hậu.
Là sản phẩm công nghệ cao “Make in Vietnam”, GEOHUB không chỉ góp phần nâng cao năng lực nội tại về ứng phó thiên tai của Việt Nam, mà còn là minh chứng cho sự chủ động, sáng tạo và vươn xa của các doanh nghiệp công nghệ Việt như Công ty TNHH Công nghệ Sao Vega trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
